(ένα σχόλιο του Θανάση Κοντονάτσιου)
Σκέφτομαι πως είναι προσβλητικό να σου απευθύνεται κάποιος,
με επιτηδευμένα υποβλητική φωνή, με προσεκτικά φορμαρισμένη ευγένεια αλλά
πάντοτε στην προστακτική, για να σε κατευθύνει κάπου που μπορεί να είναι καλό
μέρος για εσένα μπορεί και όχι ή να σε προστατέψει από κάτι που μπορεί πράγματι
να υπάρχει, μπορεί και όχι. Αφορμή για την σκέψη αυτή μου έδωσε το μήνυμα που
ακούω όλο και συχνότερα στο μετρό της Αθήνας «παρακαλούμε να προσέχετε τα προσωπικά
σας αντικείμενα … mind your personal belongings».
Πρόσφατα προστέθηκε κι άλλη μια παραίνεση που καλεί όλους
μας «να προσέχουμε» τα παιδιά μας και να «μην τους επιτρέπουμε» να πλησιάζουν
τις γραμμές του τραίνου. Τα μηνύματα αυτά απευθύνονται μέσω του πανάκριβου
δικτύου οπτικών ινών του Αθηναϊκού μετρό (που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για
άλλα πολύ πιο χρήσιμα πράγματα) σε αυτό που θα ονομάζαμε «μάζα». Δηλαδή σε ένα
εξαιρετικά μεγάλο πλήθος ανθρώπων που μετακινείται τακτικά με το συγκεκριμένο
μέσο. Η πιθανότητα να ακούσει κάποιος τις παραινέσεις αυτές πέντε έως δέκα
φορές κατά την διάρκεια μιας μέτριας διαδρομής είναι μεγάλες και φανταστείτε
πόσες φορές ακούγονται μέσα σε ένα χρονικό διάστημα εβδομάδων ή μηνών, από το
μεγάλο πλήθος των επιβατών που χρησιμοποιεί καθημερινά το μέσο.
Πρόκειται άραγε για χαμηλή νοημοσύνη των υπευθύνων του μέσου
που μεταδίδουν εντελώς άχρηστα, δηλαδή στοιχειωδώς αυτονόητα, μηνύματα η για
κάτι άλλο; Μήπως πρόκειται για κάτι λιγότερο αθώο και βαθύτερο; Για την
αξιοποίηση δηλαδή του μέσου και της ευκαιρίας από κάποιο αφηρημένο authority
ώστε να μεταδοθεί ένα στοχευμένο μήνυμα. Ένα μήνυμα σχεδιασμένο έτσι ώστε να
θεωρηθεί (υφαρπάζοντας την ασυναίσθητη συναίνεσή του αποδέκτη) το ίδιο το κοινό
ως στόχος ενός «σήματος» που εμπεριέχει την έμμεση αντιμετώπισή του ως αδαή και
ανίκανο «κοινωνικό χυλό»;
Διότι η φαινομενικά αθώα και informative (sic) προστακτική «να προσέχετε τα
πράγματά σας» υπονοεί είτε πως όλοι εμείς οι αποδέκτες της παραίνεσης είμαστε
ανίκανοι να προσέξουμε τον εαυτό μας ή πως κινδυνεύουμε να μας κλέψουν, άρα ο
διπλανός μας – ο κάθε διπλανός μας – είναι ένας εν δυνάμει εχθρός. Με ένα
σμπάρο δύο τρυγόνια έ; Είναι τόσο εύκολο αυτή η τεχνική του inception να
μεταπηδήσει από τις στοές του μετρό στους δρόμους και στα σπίτια μας. Τόσο
εύκολο !
Σκεπτόμενος αυτά, δεν μπόρεσε να μην έρθει στο μυαλό μου το
μικρό αλλά περιεκτικό κείμενο του Noam Chomsky περί των δέκα τεχνικών ελέγχου
των πολιτών. Στην παράγραφο που περιγράφει την στρατηγική του να απευθύνεσαι
στο κοινό σαν να είναι μωρά παιδιά γράφει: «χρησιμοποιούν έναν αφηγηματικό
λόγο, επιχειρήματα, πρόσωπα και έναν τόνο ιδιαιτέρως παιδικό, εξουθενωτικά
παιδιάστικο, σαν να ήταν ο αποδέκτης ένα πολύ μικρό παιδί ή σαν να ήταν
διανοητικώς ανάπηρος».
Τα μηνύματα του τύπου «να προσέχετε τα πράγματά σας» και «να
προσέχετε τα παιδιά σας» που εκτοξεύονται από τα μεγάφωνα του Αθηναϊκού μετρό,
είναι ίσως πιο δηλητηριώδη και περισσότερο ύπουλα από τις φωτογραφίες του
μεγάλου πατέρα στην κόκκινη πλατεία ή τις sofistique τεχνικές του Goebbels. Πρόκειται για όπλα
που επιδρούν στην συνείδηση των πολιτών καθορίζοντας και υποβάλλοντας την θέση
που ο ίδιος ο πολίτης, ανυποψίαστα, επιφυλάσσει για τον εαυτό του: την θέση του
αδύναμου και διαχειριζόμενου υποκειμένου.
Το σύστημα και οι εκφραστές του μεταθέτουν τις μεθόδους τους,
μεταπηδώντας από την επιβολή στην υποβολή διότι οι τεχνικοί της εξουσίας
δίνουν πλέον βάρος στον υποσυνείδητο προγραμματισμό του ατόμου.
Για όσους με θεωρήσουν υπερβολικό, έχω την παράκληση να
αντιμετωπίσουν τις μαζικές παραινέσεις «προσέχετε τα παιδιά σας» και «προσέχετε
τα πράγματά σας» όχι ως προπόνηση χειραγώγησης της ατομικής και συλλογικής
συνείδησης και μεθοδευμένης υποτίμησης του κοινού, ούτε ως τρυκ διαχείρισης της
κοινωνίας -αφού αυτά τους πέφτουν βαριά- αλλά απλά και μόνο ως ευθεία υποτίμηση
του πολίτη και ως βαθύτατη προσβολή της ίδιας της αισθητικής.
ΘΚ
