Αριστερά και κόμμα
Με το τέλος των μνημονίων αρχίζει μια νέα πολιτική εποχή. Οι αγώνες
και προσπάθειες των τελευταίων πέντε χρόνων θα κριθούν από τον εκλογικό
κύκλο του 2019. Εξίσου σημαντική είναι και η παρακαταθήκη που θα αφήσει
η πρώτη αριστερή κυβέρνηση. Οι εκλογικές νίκες δεν μετατράπηκαν σε
ιδεολογική ηγεμονία. Η κυριαρχία της ανανεωτικής Αριστεράς στον χώρο της
διανόησης δεν υπάρχει πια.
Αλλά η Αριστερά είναι η σκέψη στην πράξη. Πράξη χωρίς θεωρία, χωρίς ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης και του συσχετισμού δύναμης καταλήγει σε βολονταρισμό και πολιτικές ήττες. Θεωρία χωρίς πράξη αποτελεί το καταφύγιο του εστέτ που δεν βρομίζει τα χέρια του με τους συμβιβασμούς της διακυβέρνησης.
Η συστοίχιση της εκλογικής με την ιδεολογική αποδοχή και η δημιουργία πλατιών κοινωνικών συμμαχιών αποτελούν το στοίχημα της επόμενης περιόδου. Η Αριστερά πρέπει να δημιουργήσει το νέο όραμα και τη νέα μορφή του κόμματος για τον 21ο αιώνα.
Κόμμα και κοινωνική οργάνωση
Τα κόμματα βγαίνουν μέσα από τον τρόπο κοινωνικής αναπαραγωγής κάθε εποχής και ανταποκρίνονται στη μορφή άσκησης πολιτικής. Το είδος κόμματος που ξέρουμε ήταν δημιούργημα του βιομηχανικού καπιταλισμού και της μαζικοποίησης της δημοκρατίας στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η κλασική κομματική μορφή ανταποκρινόταν στην οργάνωση της παραγωγής σε μεγάλες εργασιακές μονάδες –εργοστάσια, εργοτάξια, ναυπηγεία, μεγάλες φάρμες– και της πολιτικής σε κεντρικούς χώρους – Βουλή, υπουργεία, συνδικάτα, κομματικά γραφεία. Η χωρική συγκέντρωση συμπληρωνόταν με την κυκλικότητα του πολιτικού χρόνου γύρω από εκλογές, απεργίες, επετείους ή μεγάλες αγροτικές εκδηλώσεις.
Σε αυτό το περιβάλλον η λογική της αντιπροσώπευσης τάξεων και συμφερόντων οδήγησε στην πυραμιδωτή οργάνωση του κόμματος με μια πλατιά βάση μελών και σταδιακά μικρότερα όργανα μέχρι την Κεντρική Επιτροπή και την ηγεσία. Τα κόμματα απέκτησαν συγκεντρωτική και σφικτή οργάνωση, στην οποία ευδοκίμησαν μικρές ομάδες που έλεγχαν τις βασικές λειτουργίες και μπορούσαν να αναδειχτούν σε ηγεμονικές φράξιες. Στα κομμουνιστικά κόμματα ο συγκεντρωτισμός και η δύναμη της ηγεσίας ήταν ακόμη μεγαλύτερα.
Αλλά ο πολιτικός χρόνος και ο χώρος και η παραγωγική διαδικασία άλλαξαν. Η πολιτική αποκεντρώνεται, γίνεται στις γειτονιές, τις τοπικές κοινωνίες, τους οριζόντια δικτυωμένους χώρους δουλειάς. Η άυλη παραγωγή της μεταφορντικής κοινωνίας στηρίζεται σε δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε εύπλαστες και συνεχείς επικοινωνίες χωρίς πολιτικές ή συνδικαλιστικές συγκλήσεις.
Ταυτόχρονα η μεταφορά μεγάλου μέρους του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα παραγωγής στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχει μειώσει τον αριθμό των αγροτών και έχει εξαφανίσει σχεδόν την κλασική εργατική τάξη. Μαζί με τον τεχνολογικό αυτοματισμό έχουν κάνει την ανεργία συστημική και μόνιμη.
Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού είναι μισθωτοί εργαζόμενοι. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις εξαρτώνται από την ύπαρξη δουλειάς, το είδος της, το επίπεδο του μισθού και την ικανοποίηση από την εργασία. Η κοινωνία λοιπόν διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την κλασική μαρξιστική ανάλυση: δημόσιοι εναντίον ιδιωτικών υπαλλήλων, υψηλόμισθοι εναντίον χαμηλόμισθων, αυτοαπασχολούμενοι εναντίον υπαλλήλων, άνεργοι εναντίον εργαζόμενων, Ελληνες εναντίον μεταναστών.
Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλιότερη αντιστοίχηση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Το είδαμε πρόσφατα με τους αναπληρωτές καθηγητές. Δύο κατηγορίες άνεργων νέων βρέθηκαν αντιμέτωποι για λίγες προσωρινές δουλειές. Οι ενδοταξικές συγκρούσεις γίνονται συχνά πιο έντονες από τις διαταξικές.
Παρακμή των κομμάτων
Η κλασική κομματική μορφή βρίσκεται πια σε αναντιστοιχία με την κοινωνική αναπαραγωγή και υποχωρεί παντού. Μόνο 4% όσων ψηφίζουν στη Δυτική Ευρώπη είναι κομματικά μέλη. Τα κόμματα φθίνουν, χάνουν μέλη και μεταμορφώνονται σε επιχειρήσεις με δημόσιες σχέσεις, επικοινωνιολόγους και λομπίστες.
Είναι χώροι υψηλής έντασης κεφαλαίου, όχι εργασίας, οι εθελοντές αφισοκολλητές εξαφανίστηκαν. Πρέπει επομένως να αυξήσουν τα έσοδά τους. Προσφορότερος τρόπος είναι η πώληση πολιτικής επιρροής και προστασίας. Ετσι τα κόμματα έγιναν ένας από τους πιο βασικούς μηχανισμούς διαφθοράς, διαπλοκής και μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Μεγάλοι ηγέτες όπως ο Κράξι, ο Κολ, ο Σιράκ, ο Σαρκοζί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον δημόσιο βίο καταδικασμένοι ή απαξιωμένοι για τη συμμετοχή τους σε υποθέσεις διαφθοράς και δωροδοκίας προς όφελος των κομμάτων τους. Σε μας στελέχη του ΠΑΣΟΚ καταδικάστηκαν για τις κομματικές μίζες. Την περασμένη εβδομάδα ο Ραχόι έχασε την κυβέρνηση μετά την καταδίκη 29 στελεχών και του ταμία του δεξιού κόμματος σε 351 χρόνια φυλάκισης για διαφθορά. Να δούμε πότε θα γίνει κάτι ανάλογο και στην Ελλάδα.
Πρέπει λοιπόν να αντιστοιχίσουμε κοινωνία και κόμμα. Εχουμε ένα προηγούμενο, με τον μετασχηματισμό του Εργατικού Κόμματος από τον Κόρμπιν. Εχοντας αρχικά απέναντί του την πλειοψηφία των βουλευτών και των στελεχών του κόμματος, ο Κόρμπιν απευθύνθηκε στην κοινωνία. Τα μέλη απέκτησαν σημαντική συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων για τοπικά, περιφερειακά και κλαδικά θέματα. Δημοψηφίσματα, οριζόντιες δικτυώσεις και τοπικά συνέδρια συζητούν και διαμορφώνουν σχέδια προτάσεων για νέες πολιτικές που μετά εξειδικεύονται από τους τομείς του κόμματος.
Το δίκτυο Momentum, βασικός υποστηρικτής του Κόρμπιν, με 250.000 μέλη και φίλους, υπήρξε καίριο στην επιτυχία της Αριστεράς. Το Momentum αποτελεί μια δημιουργική και ριζοσπαστική κοινότητα που χρησιμοποιεί σχεδόν αποκλειστικά ψηφιακές δράσεις και επικοινωνία.
Η πλειονότητα των μελών είναι νέοι και νέες που, αντί να καταναλώνουν παθητικά κομματικές ενημερώσεις και εκδηλώσεις, οργανώνουν και συμμετέχουν σε φυσικά και ψηφιακά συμβάντα για τοπικά και γενικά ενδιαφέροντα ανοιχτά σε όλους. Ο Κόρμπιν εμπιστεύτηκε το άνοιγμα σε ιδέες και μεθόδους, τη χρήση της γνώσης και τεχνογνωσίας της νέας γενιάς για να ανατρέψει την επίθεση των κυρίαρχων ΜΜΕ και της εξουσίας.
Η νέα κοινωνική διαστρωμάτωση υποχρεώνει την ελληνική Αριστερά να πειραματιστεί, να πάρει ρίσκα, να χρησιμοποιήσει τη φαντασία και τις δεξιότητες της κοινωνίας και κυρίως της νεολαίας. Το κόμμα πρέπει να έχει εύπλαστη μορφή, πορώδεις παρυφές και διαφανείς διαδικασίες που επιτρέπουν τη συνεχή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Αφήνοντας την ασφάλεια της ρουτίνας και της επετηρίδας, πρέπει να γίνει εργαστήρι πειραματισμού δομών, ιδεών, μεθόδων.
Βασικό χαρακτηριστικό του νέου κόμματος πρέπει να είναι το άνοιγμα στην κοινωνία, η εξωστρέφεια. Οι οργανώσεις πρέπει να καλούν τους πολίτες να συμμετάσχουν και να συμβάλουν στην προβληματική του κόμματος, χωρίς να απαιτούν κομματική ένταξη. Κανένας δεν έχει σήμερα το μονοπώλιο των ιδεών και της αλήθειας. Παράλληλα δημιουργούνται οριζόντιοι φυσικοί και ηλεκτρονικοί «κύκλοι φίλων» για τη νέα Ελλάδα με θεματικά αντικείμενα. Γενικοί κύκλοι ασχολούνται με το περιβάλλον, τη συνταγματική αναθεώρηση ή δίνουν συμβουλές για τη συμμετοχική και κοινωνική οικονομία.
Αλλοι πιο ειδικοί ασχολούνται με τοπικά προβλήματα ή οργανώνουν συμπαράσταση σε κινήματα όπως η ΒΙΟΜΕ ή οι Σκουριές. Κεντρικό ρόλο έχουν οι νέοι και νέες, κομματικά και μη μέλη, που αποφασίζουν τη θεματολογία, τη λειτουργία και τις εκδηλώσεις των κύκλων. Τα πορίσματα και οι προτάσεις προωθούνται στο κόμμα για υιοθέτηση και εφαρμογή.
Ετσι, το κόμμα γίνεται «συλλογικός διανοούμενος», οι οργανώσεις, το κόμμα στον χώρο τους και η κοινωνία συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια κοινωνικού μετασχηματισμού. Το διακύβευμα είναι μεγάλο. Ας μην το χάσουμε στον βωμό των προσωπικών πολιτικών, που μεγαλώνουν όσο πλησιάζουν εκλογές, ή της διανομής μιας εύθραυστης εξουσίας.
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα στην Εφημερίδα των Συντακτών. Δημοσιεύτηκε στις 04 Ιουνίου 2018.
Αλλά η Αριστερά είναι η σκέψη στην πράξη. Πράξη χωρίς θεωρία, χωρίς ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης και του συσχετισμού δύναμης καταλήγει σε βολονταρισμό και πολιτικές ήττες. Θεωρία χωρίς πράξη αποτελεί το καταφύγιο του εστέτ που δεν βρομίζει τα χέρια του με τους συμβιβασμούς της διακυβέρνησης.
Η συστοίχιση της εκλογικής με την ιδεολογική αποδοχή και η δημιουργία πλατιών κοινωνικών συμμαχιών αποτελούν το στοίχημα της επόμενης περιόδου. Η Αριστερά πρέπει να δημιουργήσει το νέο όραμα και τη νέα μορφή του κόμματος για τον 21ο αιώνα.
Κόμμα και κοινωνική οργάνωση
Τα κόμματα βγαίνουν μέσα από τον τρόπο κοινωνικής αναπαραγωγής κάθε εποχής και ανταποκρίνονται στη μορφή άσκησης πολιτικής. Το είδος κόμματος που ξέρουμε ήταν δημιούργημα του βιομηχανικού καπιταλισμού και της μαζικοποίησης της δημοκρατίας στις αρχές του 20ού αιώνα.
Η κλασική κομματική μορφή ανταποκρινόταν στην οργάνωση της παραγωγής σε μεγάλες εργασιακές μονάδες –εργοστάσια, εργοτάξια, ναυπηγεία, μεγάλες φάρμες– και της πολιτικής σε κεντρικούς χώρους – Βουλή, υπουργεία, συνδικάτα, κομματικά γραφεία. Η χωρική συγκέντρωση συμπληρωνόταν με την κυκλικότητα του πολιτικού χρόνου γύρω από εκλογές, απεργίες, επετείους ή μεγάλες αγροτικές εκδηλώσεις.
Σε αυτό το περιβάλλον η λογική της αντιπροσώπευσης τάξεων και συμφερόντων οδήγησε στην πυραμιδωτή οργάνωση του κόμματος με μια πλατιά βάση μελών και σταδιακά μικρότερα όργανα μέχρι την Κεντρική Επιτροπή και την ηγεσία. Τα κόμματα απέκτησαν συγκεντρωτική και σφικτή οργάνωση, στην οποία ευδοκίμησαν μικρές ομάδες που έλεγχαν τις βασικές λειτουργίες και μπορούσαν να αναδειχτούν σε ηγεμονικές φράξιες. Στα κομμουνιστικά κόμματα ο συγκεντρωτισμός και η δύναμη της ηγεσίας ήταν ακόμη μεγαλύτερα.
Αλλά ο πολιτικός χρόνος και ο χώρος και η παραγωγική διαδικασία άλλαξαν. Η πολιτική αποκεντρώνεται, γίνεται στις γειτονιές, τις τοπικές κοινωνίες, τους οριζόντια δικτυωμένους χώρους δουλειάς. Η άυλη παραγωγή της μεταφορντικής κοινωνίας στηρίζεται σε δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε εύπλαστες και συνεχείς επικοινωνίες χωρίς πολιτικές ή συνδικαλιστικές συγκλήσεις.
Ταυτόχρονα η μεταφορά μεγάλου μέρους του πρωτογενούς και δευτερογενούς τομέα παραγωγής στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχει μειώσει τον αριθμό των αγροτών και έχει εξαφανίσει σχεδόν την κλασική εργατική τάξη. Μαζί με τον τεχνολογικό αυτοματισμό έχουν κάνει την ανεργία συστημική και μόνιμη.
Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού είναι μισθωτοί εργαζόμενοι. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις εξαρτώνται από την ύπαρξη δουλειάς, το είδος της, το επίπεδο του μισθού και την ικανοποίηση από την εργασία. Η κοινωνία λοιπόν διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την κλασική μαρξιστική ανάλυση: δημόσιοι εναντίον ιδιωτικών υπαλλήλων, υψηλόμισθοι εναντίον χαμηλόμισθων, αυτοαπασχολούμενοι εναντίον υπαλλήλων, άνεργοι εναντίον εργαζόμενων, Ελληνες εναντίον μεταναστών.
Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλιότερη αντιστοίχηση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Το είδαμε πρόσφατα με τους αναπληρωτές καθηγητές. Δύο κατηγορίες άνεργων νέων βρέθηκαν αντιμέτωποι για λίγες προσωρινές δουλειές. Οι ενδοταξικές συγκρούσεις γίνονται συχνά πιο έντονες από τις διαταξικές.
Παρακμή των κομμάτων
Η κλασική κομματική μορφή βρίσκεται πια σε αναντιστοιχία με την κοινωνική αναπαραγωγή και υποχωρεί παντού. Μόνο 4% όσων ψηφίζουν στη Δυτική Ευρώπη είναι κομματικά μέλη. Τα κόμματα φθίνουν, χάνουν μέλη και μεταμορφώνονται σε επιχειρήσεις με δημόσιες σχέσεις, επικοινωνιολόγους και λομπίστες.
Είναι χώροι υψηλής έντασης κεφαλαίου, όχι εργασίας, οι εθελοντές αφισοκολλητές εξαφανίστηκαν. Πρέπει επομένως να αυξήσουν τα έσοδά τους. Προσφορότερος τρόπος είναι η πώληση πολιτικής επιρροής και προστασίας. Ετσι τα κόμματα έγιναν ένας από τους πιο βασικούς μηχανισμούς διαφθοράς, διαπλοκής και μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Μεγάλοι ηγέτες όπως ο Κράξι, ο Κολ, ο Σιράκ, ο Σαρκοζί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον δημόσιο βίο καταδικασμένοι ή απαξιωμένοι για τη συμμετοχή τους σε υποθέσεις διαφθοράς και δωροδοκίας προς όφελος των κομμάτων τους. Σε μας στελέχη του ΠΑΣΟΚ καταδικάστηκαν για τις κομματικές μίζες. Την περασμένη εβδομάδα ο Ραχόι έχασε την κυβέρνηση μετά την καταδίκη 29 στελεχών και του ταμία του δεξιού κόμματος σε 351 χρόνια φυλάκισης για διαφθορά. Να δούμε πότε θα γίνει κάτι ανάλογο και στην Ελλάδα.
Πρέπει λοιπόν να αντιστοιχίσουμε κοινωνία και κόμμα. Εχουμε ένα προηγούμενο, με τον μετασχηματισμό του Εργατικού Κόμματος από τον Κόρμπιν. Εχοντας αρχικά απέναντί του την πλειοψηφία των βουλευτών και των στελεχών του κόμματος, ο Κόρμπιν απευθύνθηκε στην κοινωνία. Τα μέλη απέκτησαν σημαντική συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων για τοπικά, περιφερειακά και κλαδικά θέματα. Δημοψηφίσματα, οριζόντιες δικτυώσεις και τοπικά συνέδρια συζητούν και διαμορφώνουν σχέδια προτάσεων για νέες πολιτικές που μετά εξειδικεύονται από τους τομείς του κόμματος.
Το δίκτυο Momentum, βασικός υποστηρικτής του Κόρμπιν, με 250.000 μέλη και φίλους, υπήρξε καίριο στην επιτυχία της Αριστεράς. Το Momentum αποτελεί μια δημιουργική και ριζοσπαστική κοινότητα που χρησιμοποιεί σχεδόν αποκλειστικά ψηφιακές δράσεις και επικοινωνία.
Η πλειονότητα των μελών είναι νέοι και νέες που, αντί να καταναλώνουν παθητικά κομματικές ενημερώσεις και εκδηλώσεις, οργανώνουν και συμμετέχουν σε φυσικά και ψηφιακά συμβάντα για τοπικά και γενικά ενδιαφέροντα ανοιχτά σε όλους. Ο Κόρμπιν εμπιστεύτηκε το άνοιγμα σε ιδέες και μεθόδους, τη χρήση της γνώσης και τεχνογνωσίας της νέας γενιάς για να ανατρέψει την επίθεση των κυρίαρχων ΜΜΕ και της εξουσίας.
Η νέα κοινωνική διαστρωμάτωση υποχρεώνει την ελληνική Αριστερά να πειραματιστεί, να πάρει ρίσκα, να χρησιμοποιήσει τη φαντασία και τις δεξιότητες της κοινωνίας και κυρίως της νεολαίας. Το κόμμα πρέπει να έχει εύπλαστη μορφή, πορώδεις παρυφές και διαφανείς διαδικασίες που επιτρέπουν τη συνεχή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Αφήνοντας την ασφάλεια της ρουτίνας και της επετηρίδας, πρέπει να γίνει εργαστήρι πειραματισμού δομών, ιδεών, μεθόδων.
Βασικό χαρακτηριστικό του νέου κόμματος πρέπει να είναι το άνοιγμα στην κοινωνία, η εξωστρέφεια. Οι οργανώσεις πρέπει να καλούν τους πολίτες να συμμετάσχουν και να συμβάλουν στην προβληματική του κόμματος, χωρίς να απαιτούν κομματική ένταξη. Κανένας δεν έχει σήμερα το μονοπώλιο των ιδεών και της αλήθειας. Παράλληλα δημιουργούνται οριζόντιοι φυσικοί και ηλεκτρονικοί «κύκλοι φίλων» για τη νέα Ελλάδα με θεματικά αντικείμενα. Γενικοί κύκλοι ασχολούνται με το περιβάλλον, τη συνταγματική αναθεώρηση ή δίνουν συμβουλές για τη συμμετοχική και κοινωνική οικονομία.
Αλλοι πιο ειδικοί ασχολούνται με τοπικά προβλήματα ή οργανώνουν συμπαράσταση σε κινήματα όπως η ΒΙΟΜΕ ή οι Σκουριές. Κεντρικό ρόλο έχουν οι νέοι και νέες, κομματικά και μη μέλη, που αποφασίζουν τη θεματολογία, τη λειτουργία και τις εκδηλώσεις των κύκλων. Τα πορίσματα και οι προτάσεις προωθούνται στο κόμμα για υιοθέτηση και εφαρμογή.
Ετσι, το κόμμα γίνεται «συλλογικός διανοούμενος», οι οργανώσεις, το κόμμα στον χώρο τους και η κοινωνία συμμετέχει ενεργά στην προσπάθεια κοινωνικού μετασχηματισμού. Το διακύβευμα είναι μεγάλο. Ας μην το χάσουμε στον βωμό των προσωπικών πολιτικών, που μεγαλώνουν όσο πλησιάζουν εκλογές, ή της διανομής μιας εύθραυστης εξουσίας.
*Άρθρο του Κώστα Δουζίνα στην Εφημερίδα των Συντακτών. Δημοσιεύτηκε στις 04 Ιουνίου 2018.
