Πού πάει η Ευρώπη; ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Συντάκτης: 

Ευκλείδης Τσακαλώτος

Πρώτα τα κακά νέα. Οι τελευταίες ήττες των ακραίων δεξιών λαϊκιστικών δυνάμεων σε χώρες όπως η Γαλλία και η Ολλανδία δεν πρέπει να μας εφησυχάσουν.
Το κοινωνικό ζήτημα, η αίσθηση αδικίας σε πλατιά στρώματα του πληθυσμού, η διευρυμένη άποψη ότι οι απλοί άνθρωποι δεν μπορούν να επηρεάσουν τις πολιτικές αποφάσεις που αφορούν την καθημερινότητά τους θα είναι όλα μαζί μας για πολύ καιρό ακόμα.
Αυτές τις προκλήσεις η Ε.Ε. δεν έχει ούτε τη θεσμική ικανότητα, αλλά ούτε και τους κοινωνικούς συσχετισμούς ώστε να τις αντιμετωπίσει.
Εχουμε μια ευρωζώνη όπου οι βόρειες χώρες απαιτούν διαφορετική νομισματική πολιτική από αυτήν που θα επιθυμούσαν οι νότιες, κάτι αδύνατο σε μια νομισματική ένωση.

AP Photo/Geert Vanden Wijnga

Εχουμε μια ΕΚΤ που αδυνατεί να παίξει τον ρόλο, αναλαμβάνοντας και το ανάλογο ρίσκο, που παίζουν οι κεντρικές τράπεζες αλλού. Ο «ομοσπονδιακός» προϋπολογισμός της Ε.Ε. δεν μπορεί να επηρεάσει θετικά ούτε τη μακροοικονομική σταθερότητα ούτε την πραγματική οικονομική σύγκλιση των κρατών-μελών. Και αυτά είναι κάποια μόνο από τα πιο κραυγαλέα θεσμικά ελλείμματα.
Συγχρόνως ο πολιτικός συσχετισμός δυνάμεων αδυνατεί να δώσει πειστικές απαντήσεις στις προκλήσεις που ανέφερα πιο πάνω. Η Σοσιαλδημοκρατία, εκεί που υπάρχει βέβαια, μετά από χρόνια «μπλεροποίησης», χάνει έδαφος σχεδόν παντού και δεν μπορεί να κάνει «αριστερή στροφή», τουλάχιστον ενοποιημένα.
Η Αριστερά έχει τα πάνω και τα κάτω της, αλλά πιο πολύ, αν είμαστε ειλικρινείς, τα κάτω. Ο πειρασμός της εθνικής αναδίπλωσης είναι υπαρκτός, και όχι πάντα αδικαιολόγητα, χωρίς ωστόσο να μπορεί να δώσει, όχι εγγυήσεις βεβαίως, αλλά κάποια εχέγγυα, έστω, ότι δεν θα γινόταν κάτω από την ηγεμονία της εθνικιστικής Δεξιάς.
Μπορούν σε αυτό το πλαίσιο να υπάρχουν και καλά νέα; Παραδόξως, ναι. Δεν προκύπτει από πουθενά η ύπαρξη μιας νέας δεξιάς ηγεμονικής πρότασης που θα μπορούσε να ενσωματώσει σημαντικά τμήματα των μεσαίων και λαϊκών στρωμάτων.
Αυτό που έχουμε είναι πολιτικές νίκες από κόμματα, ή μεμονωμένους ηγέτες, που η πρότασή τους δεν αποτελεί μια ολοκληρωμένη και συνεκτική προσέγγιση.
Είναι σαν να κάνουν μια βόλτα στο σουπερμάρκετ της πολιτικής και να διαλέγουν από τα ράφια κατά το δοκούν προτάσεις που θα αρέσουν στο κόσμο: επενδύσεις σε υποδομές μαζί με περικοπές φόρων για τους πλούσιους, ανακοπή της μεταναστευτικής ροής και εθνική βιομηχανική πολιτική, μέτρα για την ανισότητα σε συνδυασμό με φιλελευθεροποίηση των αγορών, που (όπως είχε παρατηρήσει καυστικά ο Μαρξ για την πολιτική του αυτοκράτορα Λουδοβίκου Ναπολέοντα Βοναπάρτη) προκαλούν αυτές τις ανισότητες, και πολλούς άλλους αντιφατικούς συνδυασμούς.
Η έλλειψη ηγεμονικού σχεδίου μπορεί να παρατείνει την κρίση, αλλά μπορεί και να δώσει ευκαιρίες στην Αριστερά. Σε αυτές τις περιπτώσεις μεγάλη σημασία έχει αν βλέπει κανείς το ποτήρι μισοάδειο ή μισογεμάτο. Στο Εurogroup και στο Εcofin, που συμμετέχω, υπάρχει μια πολύ μεγάλη αλλαγή στη θεματολογία των συζητήσεων το τελευταίο έτος.
Οτι η αρχιτεκτονική της Ε.Ε. πρέπει να αλλάξει πια, αποτελεί κοινό τόπο. Οταν θέτω το ζήτημα ενσωμάτωσης κοινωνικών στόχων στους κανόνες της Ε.Ε. (π.χ. δείκτες ανισότητας, κοινωνικού αποκλεισμού ή φτώχειας), οι οποίοι πρέπει να έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα όπως οι δημοσιονομικοί στόχοι, δεν με κοιτάνε πια παράξενα, αλλά αντιθέτως βρίσκω και μερική υποστήριξη.
Σε αυτό το πλαίσιο πώς αντιμετωπίζουμε τις προτάσεις για ευρωομόλογα ή μια πιο συγκεντρωμένη πολιτική επενδύσεων στο ευρωπαϊκό επίπεδο; Μισοάδειο: εδώ έχουμε να κάνουμε με μια συναίνεση όπου η μακροοικονομική ευελιξία θα ανταλλαχθεί με ακόμα πιο νεοφιλελεύθερες πολιτικές στο μικροοικονομικό επίπεδο (άνοιγμα αγορών, επαγγελμάτων κ.λπ.). Μισογεμάτο: η στροφή σε ευρωόμολογα, σε ευρωπαϊκές επενδυτικές πολιτικές και παρόμοιες παρεμβάσεις διευρύνουν την ατζέντα.
Και μπορεί εν δυνάμει να διευρυνθεί περαιτέρω, ακριβώς επειδή η ηγεμονική απάντηση στην κρίση αναζητείται και δεν έχει βρεθεί. Με λίγα λόγια, η υπό διαμόρφωση νέα συναίνεση μπορεί και αυτή να μην αποτελέσει έναν τερματικό σταθμό ισορροπίας.
Μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για πιο ριζοσπαστικές λύσεις. Και γι’ αυτό και αυτή η μεσοβέζικη λύση θα πολεμηθεί λυσσαλέα από πολλές δεξιές, αλλά και κεντρώες, δυνάμεις. Οχι για το τι είναι, αλλά για το τι αφήνει ανοιχτό για το μέλλον.
Η δική μας Αριστερά δεν τα παράτησε το καλοκαίρι του 2015 γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο. Οχι μόνο γιατί δεν μπορούσαμε να αφήσουμε τα λαϊκά στρώματα στο έλεος των δεξιών δυνάμεων. Αλλά επειδή θέλαμε να επηρεάσουμε τα πράγματα, και στη Ελλάδα και στην Ευρώπη. Αυτό είναι που διακυβεύεται στις μεγάλες κρίσεις.
Ποια έξοδος, με ποιο πρόγραμμα, με ποιο κοινωνικό μπλοκ δυνάμεων. Διακυβεύεται επίσης το πόσο μπορείς να επηρεάσεις τη νέα Αριστερά που θα διαμορφωθεί μετά την κρίση, γιατί ποτέ δεν μένει -και δεν πρέπει να μείνει- ανεπηρέαστη από τις κοινωνικές διεργασίες που είναι στο κέντρο κάθε κρίσης.
Στη χειρότερη περίπτωση, θα έχουμε αφήσει κάποιο αποτύπωμα αριστερής διακυβέρνησης. Στην καλύτερη, θα είμαστε μέρος μιας νέας ηγεμονίας. Και όλα αυτά χωρίς εγγυήσεις.

Ε. Τσακαλώτος: Μπορούμε να πετύχουμε βασικά πράγματα, εντός κι εκτός Μνημονίου

«Υποστήκαμε ήττα, αλλά για μια κυβέρνηση της Αριστεράς σημασία έχει να μπορεί να αφήσει τα αποτυπώματά της. Κι αυτά δεν θα μπορούσαμε να τα αφήσουμε, εάν είχαμε έλθει σε ρήξη με τους δανειστές από τις 20 Φεβρουαρίου». Αυτό τόνισε, μιλώντας στο «Κόκκινο» και τον Στάθη Σχινά, ο πρώην υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος.  

Σύμφωνα με τον κ. Τσακαλώτο, οι αλλαγές στην πρωτοβάθμια Υγεία, στην Παιδεία, καθώς  και η δημιουργία δομών συνεταιριστικής – κοινωνικής οικονομίας θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο των προτεραιοτήτων του ΣΥΡΙΖΑ.

«Συγκριτικά πλεονεκτήματα έχουμε, αλλά αυτά δεν βρίσκονται στους χαμηλότερους μισθούς» τόνισε ο πρώην υπουργός Οικονομικών, σημειώνοντας μεταξύ άλλων ότι δεν ευσταθεί το «κλισέ», σύμφωνα με το οποίο «η Ελλάδα δεν παράγει τίποτα».

Απαντώντας σε αντίστοιχα ερωτήματα, ο κ. Τσακαλώτος ανέφερε, κατά θέμα:

Για το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου:

«Όχι, δεν έκανε χειρότερα τα πράγματα (…). Αλίμονο αν αποφασίσουμε ότι δεν πρέπει να απευθυνόμαστε στον κόσμο . Αν σκεφθούμε αυτό που είπε ο Χάμπερμας, ότι δηλαδή  ΄ η Γερμανία  έχασε σε μία ημέρα την εικόνα που έχτιζε επί 50 χρόνια ‘, θα δούμε πως δεν θα γινόταν χωρίς το δημοψήφισμα. (…) Χάρη σε αυτό, πολλοί κατάλαβαν ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να συνεχίσει έτσι, με τέτοιες ασύμμετρες πιέσεις».

Για το Grexit και το σχέδιο Σόιμπλε:

«Όταν σκεφτόμασταν τον σχεδιασμό των διαπραγματεύσεων, δεν είχαμε υπολογίσει σωστά ότι ένα μέρος των αντιπάλων μας είχε το Grexit ως πρωταρχικό στόχο. Ο Σόιμπλε νομίζω ότι πραγματικά πίστευε πως η Ελλάδα δεν είχε χώρο στην ευρωζώνη».

Για το αν έχασε ο ΣΥΡΙΖΑ, με τη συμφωνία της 13ης Ιουλίου, το ηθικό πλεονέκτημα που διέθετε:

«Νομίζω ότι δεν το έχει χάσει. Διαπραγματευτήκαμε σκληρά για κάτι διαφορετικό(…). Μπορεί κάποιοι να μας κατηγορήσουν ότι ήμασταν αγαθοί και δεν υπολογίσαμε σωστά τους συσχετισμούς, αλλά κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει την προσπάθειά μας»

Για τη συμφωνία της 13ης Ιουλίου:

«Θα σας θυμίσω την απάντηση που έδωσε ο Τσου Εν Λαι, όταν τον ρώτησαν ποια ήταν η γνώμη του για τη Γαλλική Επανάσταση. ‘Είναι πολύ νωρίς για να το κρίνουμε’, είπε (…). Υποστήκαμε ήττα,  αλλά για μια κυβέρνηση της Αριστεράς σημασία έχει να μπορεί να αφήσει τα αποτυπώματά της. Αποτυπώματα όπως οι αλλαγές που κάναμε στις φυλακές, στη δικαιοσύνη, κλπ. Αυτά δεν θα γίνονταν, εάν είχαμε έλθει σε ρήξη με τους  δανειστές από την 20η Φεβρουαρίου».

Για τη στρατηγική των δανειστών σε συνάρτηση με το τι θα μπορούσε να έχει επιτύχει ο ΣΥΡΙΖΑ, τηρώντας μια άλλη διαπραγματευτική τακτική:

«Υπήρχε σε μεγάλο μέρος των πιστωτών η ιδέα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν έπρεπε να πετύχει (…), να μη χαλάσει ο Τσίπρας τη μανέστρα. Είναι αμείλικτη η λογική των θεσμών. Έχουν κάνει πολλές φορές αυτήν τη δουλειά, ξέρουν πού θέλουν να φθάσουν και τι θα κάνουν για αυτό».

Σύμφωνα με τον κ. Τσακαλώτο, περιθώρια επιτυχιών στη συνεχιζόμενη διαπραγμάτευση υπάρχουν, αρκεί «η διαπραγμάτευση να είναι στοχευμένη σε 4-5 πράγματα». Σημασία μεγάλη έχει «και το τί κάνουμε εκτός Μνημονίου» πρόσθεσε, κάνοντας επ’ αυτού του θέματος και αυτοκριτική, για το διάστημα των επτά μηνών:

«Και εμείς (σ.σ ως ΣΥΡΙΖΑ) και τα κινήματα κοιτάζαμε μόνο τι θα γίνει με τα μνημόνια και δεν βλέπαμε τι θα μπορούσαμε σε πολλούς τομείς να κάνουμε».

Ο πρώην υπουργός Οικονομικών είπε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει, όπως υποδηλώνει και το σύνθημα, να πάει «μπροστά», αλλά σημείωσε: «Όταν όμως έχεις υποστεί ήττα, τότε χρειάζεται συζήτηση ‘με ποιους στόχους και με ποια μέσα. Έτσι πρέπει να κάνουν οι αριστεροί άνθρωποι».

Για τη ΛΑΕ, είπε:

«Οι σύντροφοι και οι συντρόφισσες που πήγαν στη ΛΑΕ, ας σκεφθούν εάν τα σύνθετα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αριστερά μπορούν να αντιμετωπισθούν με επιστροφή στο εθνικό νόμισμα. Δεν είναι αυτή η λύση, διότι δεν είναι καν η απάντηση στο σωστό ερώτημα (…). Δεν απορρίπτω τη συζήτηση και για το νόμισμα, αυτή όμως θα πρέπει να είναι μέρος της συζήτησης για τη στρατηγική της Αριστεράς».

Ανέφερε, τέλος, ότι ο ρόλος του υπουργού Οικονομικών μοιάζει με εκείνον του τερματοφύλακα που προστατεύει μια ποδοσφαιρική εστία. «Κι είναι άχαρος για έναν αριστερό άνθρωπο», πρόσθεσε.